Yaya tìm đến bãi xe mang tên Fifa, thành phố Cotonou, trung tâm kinh tế của Benin vì muốn chuyển từ xe máy sang ôtô. Anh để ý đến chiếc Ford Escape cũ màu đỏ, bởi xe Mỹ rẻ thường hơn các thương hiệu khác trong bãi.

Trong bãi xe Fifa, hàng trăm ôtô đỗ thành hàng dài. Một số xe sáng bóng, nhìn như mới, số khác đầy bụi, méo mó. Yaya không bận tâm đến lịch sử chiếc xe, mà chỉ quan tâm có đủ tiền mua hay không.

Câu chuyện về chiếc xe Ford tại một trong những bãi xe lớn nhất ở thành phố cảng Cotonou phản ánh một xu thế mới, khi những chiếc xe xăng đời cũ từ các nước giàu bắt đầu đổ bộ tới châu Phi, trong lúc các quốc gia phát triển chuyển dần sang xe điện.

Chiếc xe Ford Escape 14 năm tuổi được đưa từ Mỹ đến Benin năm ngoái, sau một cuộc bán đấu giá. Hồ sơ cho thấy xe từng trải qua ba đời chủ ở Virginia và Maryland, đã đi hơn 405.000 km. Xe từng bị triệu hồi vì lỗi hệ thống trợ lực lái, nhưng không giống một số xe khác trong cùng lô hàng, nó chưa từng gây tai nạn.

Chiếc SUV cũ chỉ là một trong số hàng triệu ôtô cũ được chuyển đến Tây Phi mỗi năm từ những quốc gia giàu có như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu và Mỹ. Nhiều chiếc kết thúc vòng đời ở Benin, một trong những châu Phi nhập khẩu xe đã qua sử dụng nhiều nhất thế giới.

Làn sóng ôtô cũ đến các cảng Tây Phi dự kiến tăng lên khi nhiều nước phương Tây dần chuyển qua sử dụng xe điện, hướng tới mục tiêu cắt giảm khí thải gây biến đổi khí hậu. Nhưng cùng với quá trình đó, những chiếc xe xăng không bỗng dưng biến mất.

Chúng được vận chuyển hàng nghìn cây số tới những nước đang phát triển như Benin, nơi dân số đang tăng lên cùng nhu cầu sử dụng xe hơi. Các quốc gia cho rằng tình hình này sẽ tác động tới khí hậu và môi trường ở những nước dễ tổn thương nhất trước khủng hoảng khí hậu, đồng thời làm suy giảm nỗ lực cắt giảm ô nhiễm, nguyên nhân khiến hành tinh nóng lên.

Thị trường xe cũ tăng gần 20% từ năm 2015 tới 2019, khi 4,8 triệu chiếc được xuất khẩu. Xu hướng này giảm nhẹ năm 2020 do Covid-19, nhưng đang tăng nhanh trở lại, theo Rob de Jong, quan chức Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP).

Mỹ xuất khẩu 18% xe cũ trên thế giới, theo dữ liệu của UNEP. Những chiếc xe này được đưa đi khắp nơi, tới Trung Đông và Trung Mỹ, nhưng nhiều nhất tới Nigeria, Benin và Ghana.

Một số ôtô được xuất ra nước ngoài là xe từng đâm đụng, ngập nước hoặc quá cũ, vốn được bán đấu giá để rã xác lấy linh kiện. Số còn lại là những chiếc xe ế mà các đại lý ôtô Mỹ tìm cách đẩy đi.

"Rát nhiều trong số đó là những chiếc Huyndai, Toyota đã được đi 2-5 năm", Dmitriy Shibarshin, giám đốc tiếp thị của công ty Vận tải Bờ Tây, đơn vị chuyên vận chuyển ôtô quốc tế, nói. "Đó là những loại xe giá rẻ được nhập tới châu Phi nhiều nhất".

Công ty của ông cùng nhiều đơn vị khác chuyên vận chuyển ôtô cũ từ các nước phát triển về châu Phi. Shibarshin thiên về dòng xe cao cấp hơn, nhưng cũng sẵn sàng vận chuyển xe giá rẻ.

Tại những quốc gia lớn như Kenya hay Nigeria, hơn 90% ôtô và xe tải đã qua sử dụng có xuất xứ từ nước ngoài. Ở Kenya, nơi de Jong đặt trụ sở văn phòng, lượng xe cũ được bán ra đã tăng gấp đôi sau 8 năm. Ông cho hay nhiều tuyến đường ngày trước rất thông thoáng giờ đây thường xuyên chứng kiến cảnh kẹt xe.

Nhu cầu xe cũ ở châu Phi rất lớn. "Thế hệ dân số trẻ đang ngày càng giàu hơn", Etop Ipke, CEO của Autochek Africa, trang web mua bán ôtô trực tuyến, nói. "Việc đầu tiên họ muốn làm khi có tiền là mua ôtô".

Tuy nhiên, không giống như ở Mỹ, rất ít người ở châu Phi có thể vay tín dụng để mua xe. Do đó, xe mới thường nằm ngoài tầm với của họ.

"Về cơ bản, đó là lý do chúng tôi không thể cải thiện chất lượng xe bán ra", Ipke nói. "Không phải người ta muốn đi xe cũ, mà do họ không đủ tiền mua xe mới".

Các chuyên gia nhận định nhu cầu ôtô cũ có thể bùng nổ khi phương Tây chuyển dần sang xe điện khiến nguồn cung xe xăng tăng lên và giá rẻ hơn. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho hay gần 1/5 số xe bán ra trên toàn cầu năm nay là xe điện, trong khi tỷ lệ này năm 2020 là chưa đầy 5%. Trung Quốc, châu Âu và Mỹ đang dẫn đầu thị trường xe điện.

Tại những bang Mỹ như New York hay Florida, nơi khách hàng mua nhiều xe điện hơn, các đại lý đang tăng cường bán những mẫu xe xăng cũ ra nước ngoài, theo Matt Trapp, phó chủ tịch của Manheim, công ty lớn chuyên đấu giá ôtô.

Những bang này cũng là nơi thương mại cảng biển phát triển mạnh, khiến nơi đây trở thành điểm lý tưởng để vận chuyển xe cũ qua châu Phi.

"Tôi không ngạc nhiên khi thấy xuất khẩu xe cũ đang phát triển mạnh", Trapp nói. "Chúng ta sẽ thấy thị trường sôi động hơn. Khi các đại lý nhận thấy thị trường nước ngoài có nhu cầu, họ sẽ tìm được cách vận chuyển ôtô cũ tới đó".

Trong một góc bãi xe Fifa có một chiếc Dodge Charger đã cũ, sản xuất từ 16 năm trước. "Chúng tôi vừa bán nó với giá 4.500 USD", người bán giấu tên nói, cho hay chiếc xe được nhập từ Mỹ hai năm trước.

Cạnh đó là chiếc Ford Winstar 24 năm tuổi, được chuyển từ Mỹ tới Benin năm ngoái. Đó là lựa chọn phù hợp với những người thu nhập thấp không đủ tiền mua xe đời cao hơn.

Abdul Koura, nhân viên kinh doanh xe cũ, cho hay các nhà nhập khẩu rất thích nhập xe từng bị tai nạn ở Mỹ và Canada. "Họ sẽ sửa sang lại và bán kiếm lời", Koura nói, cho hay ở bãi xe Fifa có hơn 30 chiếc nhập từ Canada.

Victor Ojoh, nhân viên kinh doanh xe cũ người Nigeria tại bãi Fifa, cho hay những chiếc xe cũ này có một số lỗi đặc trưng. "Xe phun nhiều khói chủ yếu đến từ Mỹ", Ojoh nói. "Xe từ Canada chủ yếu bị ngập nước và thường bị lỗi hệ thống điện".

Một số xe thiếu thiết bị kiểm soát khí thải, do đại lý tháo ra để bán lại trên thị trường chợ đen, với giá khoảng 100 USD, Ojo cho hay.

Hàng triệu xe từ Mỹ, châu Âu và Nhật Bản chuyển tới châu Phi và châu Á là xe "gây ô nhiễm hoặc không an toàn", theo UNEP. "Xe thường bị lỗi hoặc thiếu linh kiện, khiến chúng thải ra khí độc, làm gia tăng tình trạng ô nhiễm và cản trở nỗ lực chống biến đổi khí hậu".

Năm 2020, Benin và 14 thành viên Cộng đồng Kinh tế Khối các nước châu Phi đã thống nhất bộ quy tắc khí thải của xe cộ trong khu vực, trong đó giới hạn chỉ nhập xe đã qua sử dụng trong vòng 10 năm, cũng như quy định về mức phát thải carbon của xe.

Hiện chưa rõ những quy định này được thực thi ra sao. Các quan chức UNEP, trong đó có de Jong, đã thảo luận với giới chức Mỹ và EU về việc đưa ra những quy định mới để ngăn chặn vận chuyển ôtô cũ nát tới các nước đang phát triển. Nhưng các cuộc thảo luận mới ở bước đầu và chưa đi tới bất kỳ cam kết nào.

De Jong cho rằng việc nước giàu đẩy xe xăng cũ tới các quốc gia đang phát triển sẽ không giúp ích gì cho nỗ lực chống biến đổi khí hậu. "Trước tình hình biến đổi khí hậu hiện nay, phát thải ở đâu không thực sự quan trọng", ông nói. "Cho dù ở Washington hay Lagos, không có gì khác biệt".

Ipke tin rằng châu Phi sẽ không trở thành "bãi thải" cho toàn bộ xe xăng cũ từ phương Tây. Anh hy vọng quá trình chuyển đổi sang xe điện sẽ sớm đến với lục địa này, dù đòi hỏi cải thiện đáng kể cơ sở hạ tầng sạc điện.

"Quá trình chuyển đổi ở châu Phi không nhất thiết đi từ ôtô cũ sang ôtô mới chạy xăng, mà có thể từ ôtô cũ sang xe điện", anh nói. "Tôi cho rằng châu Phi cần sẵn sàng chuẩn bị cho xe điện, dù là xe đã qua sử dụng hay xe mới, bởi đó là xu hướng thế giới".

Nhưng với Yaya, những điều này còn rất xa xôi. Anh đến bãi xe Fifa và quyết định xuống tiền mua chiếc Ford Escape cũ, bởi không còn lựa chọn nào khác. "Tôi chỉ đủ tiền mua loại đó thôi", anh nói.

(Nguồn: vnexpress.net)